9238
Değerli anne babalar,
Çocuk dediğimiz değerli varlıklar biz yetişkinlerin sevgisi ve emeği ile çok büyük uğraşlar sonucu yetişiyor. Bu yazıyı, bunun bilincinde olan bir anne hassasiyeti ile hazırladım. Bu kadar büyük emek verilirken kimi zaman bilinmediği, kimi zaman önemsenmediği, kimi zaman da yok sayıldığı için zamanında ele alınamamış gelişimsel sorunların erken fark edilmesidir amacım.
Gelişim, öyle büyüleyici bir süreçtir ki dünyanın neresinde doğmuş olursa olsun çocuklar hep aynı basamaktan geçerler. Bir gelişimsel basamak tamamlanmadan bir diğerine geçilmesi pek mümkün olmaz. Daha basit bir ifadeyle henüz emeklemeye hazır olmayan bir kas yapısı kalkıp yürüyemez. Bu nedenledir ki herhangi bir sorun durumundan bahsedebilmek için de o yaş döneminin özelliklerini biliyor olmak gerekir.
Bu yazımda doğumdan 1 yaşına kadarki süreçte çocukların neleri yapabiliyor olmalarını beklediğimizi 5 başlık altıda toplamaya çalıştım. Yazıyı okurken çocuğunuzun çok iyi yapabildiği alanları fark edebileceğiniz gibi henüz yapamadığı alanlara da denk gelebilirsiniz. Bu sizde panik yaratmasın. Yapmanız gereken, ne yapılırsa ilerleme kaydedebileceğini o konunun uzmanına (doktor, fizyoterapist, dil terapisti, psikolog, nörolog vb) danışmaktır. Adı üstünde bir GELİŞİM sürecinden bahsediyoruz ve zamanında doğru müdahale yapıldığında ilerleme kaydedilebiliyor. Bir de şunu akılda tutmak gerekiyor ki her çocuğun kendisine özgü bir gelişim hızı vardır. Aynı gün doğmuş iki çocuğun bile yapabilirlikleri birbirinden farklıdır. Doğuştan getirdiği yetenekleri, ilgileri, yetişkinlerin çocuklarıyla ilgilenme süreleri, çocukların maruz kaldığı uyaran çeşitliliği vb nedenlerdir bu farkı yaratan. Herhangi bir gelişimsel gerilik söz konusu değilse ama 3 ay önce ama 5 ay sonra aynı basamaktan geçeceklerdir. Şimdi gelişim alanlarına bakacak olursak…
BEDENSEL GELİŞİM
-
- Başını dik tutabilir. (0-3 ay)
- Ani hareket ve seslere tepki verebilir.
- Yüzükoyun yatarken başını ve göğsünü kolları ile destekleyebilir.
- Nesneleri ağzına sokarak tanımaya çalışabilir.
- Ellerini açıp kapatabilir.
- Ayakları düz bir zemine bastırıldığında çömelebilir.
- Oyuncağı bir elinden diğerine geçirebilir. (4-5 ay)
- Uzandığı nesneleri yakalayabilir.
- Oyuncakları birbirine çarpabilir, gelişi güzel fırlatabilir.
- Yüzükoyun ya da sırt üstü yatarken yanlara ve tersi pozisyona dönebilir.
- Destekle uzun süre oturabilir. (6-7 ay)
- Yetişkinin parmaklarını tutarak oturma pozisyonuna geçebilir.
- Emekleyebilir.
- Oturma pozisyonundan emekleme pozisyonuna geçebilir.
- Emekleme pozisyonunda ileri geri sallanabilir.
- Nesneleri baş ve işaret parmağını kullanarak tutabilir.
- Tutunarak ayağa kalkabilir. (8-9 ay)
- Desteklenerek ayakta dururken aşağı yukarı yaylanabilir.
- Desteksiz oturabilir.
- Bir kabı devirerek içindeki nesneleri boşaltabilir.
- Eşyalara tutunarak yürüyebilir (10-12 ay)
- Kısa süreli kendi başına ayakta durabilir.
- Ayaktayken çömelebilir.
- Elinden tutulduğunda yürüyebilir.
- İlgisini çeken bir nesneyi emekleyerek gidip alabilir.
- Emekleyerek merdiven çıkabilir.
- Kalem tutarak karalama yapabilir.
BİLİŞSEL GELİŞİM
-
- Konuşmaya karşı tepki verebilir. (0-3 ay)
- Tanıdık bir sese başını çevirebilir.
- Işığa duyarlıdır, gözleriyle ışığı takip edebilir.
- Hareket eden bir nesneyi başıyla takip edebilir.
- Eline verilen nesneleri ağzına götürebilir.
- Ellerini ve gözlerini koordineli kullanmaya başlayabilir.
- İsmi söylendiğinde başını çevirip bakabilir. (4-5 ay)
- Annenin sesini diğer seslerden ayırabilir.
- Sesli oyuncakları sallayarak ses çıkarabilir.
- Aynadaki görüntüsüne tepki verebilir.
- Görüş alanından uzaklaştırılan nesneyi arayabilir.
- Yapılan hareketleri taklit edebilir. (6-7 ay)
- Aynadaki görüntüsünü tutmak isteyebilir.
- Bir kabın altına saklanan nesneyi bulabilir. (8-9 ay)
- İstenildiğinde “baş baş” yapmak gibi hareketleri taklit edebilir.
- “Atta, hadi gidelim, gidiyoruz” vb ifadeler kullanıldığında kapıya bakabilir.
- Elindeki bir nesneyi “ver” denildiğinde verebilir.
- İkinci bir nesneyi almak için bir elindeki nesneyi diğer eline geçirebilir.
- “Hayır”, “cıs” denildiğinde anlayabilir. (10-12 ay)
- Müziğin ritmine göre sallanabilir.
- Elini ağzı açık bir kabın içine sokarak nesneleri çıkarabilir.
- Model olunduğunda nesneleri kabın içine koyabilir.
- Oyuncaklarını düşürüp yerden tekrar alabilir.
- İsmi telaffuz edilen objeye bakabilir.
SOSYAL & DUYGUSAL GELİŞİM
-
- Gözlerini kırpmadan annenin yüzüne bakabilir. (0-3 ay)
- İlgi gösterildiğinde gülümseyerek ya da sesler çıkararak karşılık verebilir.
- Bazı hareket ve yüz ifadelerini taklit edebilir.
- Yüksek sesle konuşulduğunda yüzünün şekli değişebilir. (4-5 ay)
- Sesin tonundan duyguları ayırt edebilir.
- Ellerine bakıp sık sık gülümseyip sesler çıkarabilir.
- Tanıdık ve yabancı kişileri ayırdedebilir.
- Aynadaki görüntüsüne gülümseyerek sesler çıkarabilir.
- Uzatılan nesnelere uzanabilir, elinde tutup inceleyebilir.
- Eline verilen nesneleri gelişigüzel sallayıp sesler çıkarabilir.
- İstediği olmadığında hırçınlaşabilir. (6-7 ay)
- Anne babadan ayrılınca tepki verebilir. (8-9 ay)
- Kendi çıkarttığı sesleri dinlemekten hoşlanabilir.
- Bir şeyi isteyip istemediğini yüz şekli ile ifade edebilir. (10-12 ay)
- Çevresindekileri güldüren hareketleri tekrarlayabilir.
- Tanımadığı kişilere karşı utangaç ya da endişeli tepkiler verebilir.
- Bazı kişi ya da oyuncaklara karşı belirgin bir tercih sergileyebilir.
DİLSEL GELİŞİM
-
- Kuş cıvıltısı şeklinde sesler çıkarabilir.
- 4. ay civarı tek heceli anlamsız sözcükler çıkarabilir.
- 6. ay civarı “da-da, ba-ba, ma-ma” gibi sesler çıkartabilir.
- 8 ay civarı “baba, mama” vb kelimeleri anlamlı kullanmaya başlayabilir.
- Başkalarının çıkardığı sesleri tekrarlayabilir.
- Yapılan mimik ve hareketlere benzer şekilde karşılık verebilir.
- Hayır dendiğinde yapmakta olduğu işi bırakabilir (%75 oranında)
- Başkasının konuşmasına tepki olarak sesler çıkarabilir.
- Hayır anlamında başını sallamak gibi basit hareketleri yapabilir.
ÖZBAKIM BECERİLERİ
-
- Sıvıları emip yutabilir.
- Ezilmiş sulu gıdaları yiyebilir.
- Biberonunu yardımsız tutabilir.
- Yetişkinin tuttuğu bardaktan içebilir.
- Parmaklarını kullanarak kendisini besleyebilir.
- İki elini kullanarak bardağı tutup içebilir.
- Yardım edilirse yemek dolu kaşığı ağzına götürebilir.
- Giyinirken kolunu bacağını uzatarak giydirene yardımcı olabilir.
1-3. AYLARDA NE GÖZLEMLENİRSE BİR UZMANA DANIŞILMALI?
-
- Yüksek seslere tepki vermiyor gibiyse,
- 2. ve 3. aylarda hareket eden objeleri gözleriyle takip etmiyorsa,
- 2. ayda sesinize gülümsemeyle karşılık vermiyorsa,
- 3. ayda objeleri kavramıyor ve tutmuyorsa,
- 3. ayda insanlara gülümsemiyorsa,
- 3. ayda kafasını destekleyemiyorsa,
- 3.-4. aylarda oyuncaklara uzanıp kavramıyorsa,
- 4. ayda objeleri ağzına götürmüyorsa,
- 4. ayda ayakları düz bir zemine bastırıldığında çömelmiyorsa,
- Gözlerini tüm yönlere hareket ettirmede zorluk yaşıyorsa,
- Gözlerini çoğu zaman şaşı yapıyorsa (ilk aylarda gözleri şaşı yapmak nadiren normal kabul edilir) bir uzmana danışmanızda fayda var.
4-7. AYLARDA NE GÖZLEMLENİRSE BİR UZMANA DANIŞILMALI?
-
- Kasları çok sıkı ve sert görünüyorsa
- Kasları bir bez bebek gibi çok gevşekse,
- Oturma pozisyonuna getirildiğinde kafası arkaya düşüyorsa,
- Onunla ilgilenen kişilere herhangi bir sevgi, ilgi, alaka göstermiyorsa,
- İnsanların yanında bulunmaktan hoşlanmıyor gibiyse,
- Bir ya da her iki gözü de sürekli içe ya da dışa kayıyorsa,
- Gözlerinde ışık hassasiyeti varsa,
- Çevresindeki seslere karşılık vermiyorsa,
- Objeleri ağzına götürmede zorluk yaşıyorsa,
- 4. ayda sesin geldiği yöne doğru başını çevirmiyorsa,
- 6. ayda yüzükoyun yatıyorken sırtüstü dönemiyorsa,
- 6. ayda yardımla oturamıyorsa,
- 5. ayda gülmüyor, sesler çıkarmıyorsa,
- 6. ayda hala objelere uzanmıyorsa,
- Objeleri iki gözüyle takip etmiyorsa,
- 5. ayda bacakları üzerinde ağırlığını biraz da olsa taşıyamıyorsa bir uzmana danışmanızda fayda var.
8-12. AYLARDA NE GÖZLEMLENİRSE BİR UZMANA DANIŞILMALI?
-
- Emeklemiyorsa,
- 1 aydan fazla bir süredir emeklerken vücudunun bir tarafını sürüklüyorsa,
- Desteklendiği halde ayakta duramıyorsa,
- 10-12. aylarda gizlenmiş objeleri aramıyorsa,
- Tek bir kelime bile telaffuz etmiyorsa,
- El sallamak, başını sallamak gibi hareketleri öğrenmemişse,
- 10. ayda hala düzgün oturamıyorsa,
- “Ce-eee” gibi oyunlara ilgi göstermiyorsa, bir uzmana danışmanızda fayda var.
KAYNAKÇA:
- YA-PA “Uzman dosyası”
- Portage Erken Eğitim Rehberi
- The Early Childhood Direction Center, Developmental Checklists Birth to Five, 2006
Psk. Dan. Yelda ARSLAN