Geçen hafta başladığımız çocuk gelişimi teorisyenlerine bu hafta Lev Vygosky’le (Vigotski okunur) devam ediyoruz. Vygotsky, “Sosyokültürel Teori”siyle teori kitaplarında genelde geçen hafta bahsettiğim Piaget’yle (Geçen haftaki yazım) birlikte anılır, çünkü Vygotsky’nin çalışmaları, Piaget’nin bulguları için hem bir eleştiri hem de bir ekleme niteliğindedir.

            Vygotsky de tıpkı Piaget gibi çocuğun zihinsel gelişimine odaklanmış, ancak Piaget gibi gelişimin çocuğun kendi içindeki biyolojik saatine bağlı olmasının ötesinde, içine büyüdüğü sosyal ve kültürel çevreden etkilendiğini savunmuştur. Vygotsky’e göre çocuklar, Piaget’nin bahsettiği beceriler de dahil olmak üzere tüm zihinsel becerilerini bulundukları sosyal ortamı gözlemleyerek öğrenir, ardından içselleştirir ve benliklerinin bir parçası haline getirirler. Yani çocuğun öğrenmesi için her şeyi sıfırdan keşfetmesi gerekmez; çocuk aynı zamanda etrafındakilerin zaten sahip olduğu bilgilerden ve direktiflerden yararlanır, yararlanmalıdır. Çünkü çocuğun öğrenilen beceriye hakim bir yetişkin tarafından yönlendirilerek bir beceriyi öğrenmesi ile çocuğun kendi kendine geliştirdiği beceri arasında büyük bir fark vardır. Böyle bir önerme, çocuğun zihinsel yetileri kazanabilmesi için sadece “zamanının gelmesinin” yeterli olmadığı anlamına geliyor. Böylece anne-babalar bu teoride çocuklarının beceri kazanabilmesi için önemli aktörler haline geliyorlar. Sadece anne-babalar değil, çocuğun çevresindeki genç-yaşlı tüm insanlar, hatta bebekler bile bu yolla birbirlerine bir şeyler öğretebilir. Bir örnek (video) üzerinden gidelim:

Bu videoda ikiz bebekler suda oynarken görülüyor. Önce soldaki bebek ağzına oyuncağı götürerek kardeşini güldürebileceğini fark ediyor.

Bu sırada onu izleyen sağdaki de insanları aynı şeyi yaparak güldürebileceğini öğrenmiş oluyor; kardeşinde gözlemledikten bir süre sonra o da oyuncağı ağzına sokuyor.

Ve sonunda yeni bilgiyi karşılıklı pekiştiriyorlar. Soldaki bebek olmasaydı, sağdaki bebek bu keşfi yapmış olmayacaktı.

            Daha önce üzerine yazdığım (Ben Ne Yaparsam Çocuğum da Onu… ) deneyi ile Bandura bize tam da bunu söylemiyor muydu? Çocuklar model alarak öğrenirler. Aslında sadece çocuklar değil, pek çok hayvan bu yolla öğreniyor: Köpekler (Makale 1Makale 2 ), ahtapotlar (video ) gibi.

            Vygotsky, çocukların öğrenmesi için gözlemin dışında, bir de bir şeyler yaparken etrafındaki insanlardan aldığı direktiflerin etkili olduğunu savunmuştur. Yani çocuk sadece pasif gözlemden değil, yetişkinin o bir beceriyi öğrenirken onu sözel olarak yapılandırmasından da yararlanır. Örneğin bir çocuk, ayakkabı bağlamayı öğrenirken, annesinin bir ayakkabıyı bağlamasını izlemenin yanı sıra, o bağlarken sözel olarak verdiği komutlardan da yararlanır. Annesinin yanında olmadığı zamanlarda, çocuk annesinin komutlarını kendine tekrarlayarak ayakkabısını bağlar. Bunu ilkin içinden yapamaz, bu nedenle küçük çocuklar yeni öğrendikleri bir şeyi yapmaya çalışırken kendi kendine konuşabilir. Ancak zamanla (Vygotsky 6-7 yaşında diyor) bu direktifleri içinden tekrarlamayı ve dışarıya ses yansımadan, yalnızca düşünce ile hareket etmeyi başarabilir.

             Son olarak, Vygotsky de tıpkı Piaget gibi çocukların belli gelişimsel dönemlerden geçtiğini savunur:

İlkel dönem: Doğumdan iki yaşına kadar süren dönemdir. Bebeğin dil gelişimi ile biter. Vygotsky bu dönem bebeğinin öğrenme şekillerini hayvanlarınkine benzetir. Bu dönemde bebek, sadece koşullanma yolu ile öğrenir.

Naif psikoloji dönemi: Çocuk dil ile iletişim kurabilse bile henüz dilin sembolize ettiği şeyleri tam olarak anlayamaz. Bu dönem, yaklaşık üç yaşlarının sonunda sona erer.

Benmerkezci konuşma dönemi: Çocuğun dilin sembolizasyon kapasitesini algıladığı ve kullandığı zaman başlar, altı-yedi yaşlarına kadar sürer. Bu dönemdeki çocuk, dili bir problem çözme aracı olarak kullanır: Öyle ki, bir sonuca ulaşabilmek için etrafından duyduğu ya da gözlemlediği direktifleri tekrarlayarak adım adım sonuca ulaşır. Bu direktifleri içinden verebildiği noktada çocuk bir sonraki döneme geçer.

İçe gelişme dönemi: Bu dönemde çocuk kendine direktifler verse de, bunu içinden yapabilme becerisi geliştiği için bu dönem çocuğu daha karmaşık ve soyut düşünebilir, mantık geliştirebilir.

Not: Vygotsky ile ilgili pek çok konuyu buraya sığdıramadım. Vygotsky (ve Piaget) hakkında daha detaylı bir inceleme için mergun.pdf adresini ziyaret edebilirsiniz.

Uzm. Kl. Psk. Nazlı Akay

Twitter: @ruhtercumani