Mart ayının ilk haftası Deprem Haftası'dır. Belki bu konuyla ilgili o dönemde haberlere rastlamışsınızdır ya da çocuğunuz okullarda yapılan tatbikatlardan sizlere bahsetmiştir.  Çocuklarla konuşmayı ertelediğimiz konular arasında doğal afetlerin ilk sıralarda yer aldığını düşünüyorum. Oluşumları okullarda işlenen konular arasında yer almaktadır mutlaka, ancak böyle bir durumla karşılaştıklarında ne yapmaları gerektiği hakkında ne kadar bilgileri var acaba?

İnsanlar bu tip olaylarla ilgili konuşulduğunda çocukların olumsuz yönde etkileneceklerini düşünebilir. Bazen de yetişkinler nasıl davranacaklarını bilmezken, bununla başa çıkma hakkında çocuklara nasıl bir açıklamada bulunacaklarını bilemeyebilirler. Biliyoruz ki,  bu tip olaylarda insanlar ne yapacaklarını bilemedikleri ve öncesinde gereken önlemleri alamadığı için en çok zararı görürler.

Ülkemizde doğal afetlerin bazıları ile karşılaşma ihtimalimiz oldukça düşükken örneğin tsunami, hortumlar; bazıları hayatımızda önemli yer tutmaktadır. Çocuklar özellikle yaşları küçük ise olayın ne olduğunu kavramakta güçlük çekecekler. Yetişkinler bu tip olayla karşılaştıklarında kaçma ve korunma davranışlarını göstermek yerine kendi bildikleri şekilde donakalarak, ağlayarak ya da bağırarak tepki verebilirler. Fiziksel olarak yetişkinlere göre daha fazla zarar görme ihtimalleri yüksek olduğundan, çocuklara bunlarla başa çıkabilecek davranışların kazandırılması önem kazanır.

Özellikle ülkemizde yaşanan depremlerden sonra ailelerin büyük kısmının bir plan yaptığını, acil durum çantaları hazırladığını ve alınacak önlemler hakkında ailece konuşulduğunu biliyoruz. Bu hazırlıkların bazı ailelerde değil, tüm aileler tarafından yapılması önemlidir. Çocuğunuzun da bu planda yer alan görevlerden bazılarını yerine getirmesi onların durumla ilgili kendilerini kontrolde hissetmelerini sağlayacaktır. Hazırlanacak eşyalar arasında çocuklarınızın kendisine ait özel bir çantanın da olması onlar açısından iyi olacaktır. Örneğin boya kalemleri, en sevdiği oyuncaklardan bazıları gibi. Evden acil şekilde çıkılması gerektiğinde, bunların hazır bir şekilde olduğunu bilmek süreci hızlandırmak adına yararlı olacaktır.

Çocuklara doğal afetlerle ilgili bilgi verirken doğanın iyi şeyleri –ateş, rüzgar, yağmur- fazla sağlayabileceğini ve bunların bazen insanları incitebileceği ya da zarar verebileceğini belirtin. Bir fırtına sırasında ya da yangın sırasında neler olabileceğinden bahsedin, ışıkların ya da telefonların çalışmayabileceğinin bilgisini verin. Ailece doğal afetin nasıl olabileceği hakkında konuşun. Nasıl sesler çıkabilir, nasıl kokabilir gibi herkesin bu konuyla ilgili konuşmasını sağlayın. Doğal afet korkutucu bir olay olduğundan o an yaşayacakları duygularla başa çıkabilmeleri için neler hissedebilecekleri ve bedenlerinde kaygı nedeni ile ne tip değişikliklerin olabileceği hakkında konuşulması yararlı olacaktır. Bu tip durumlarla karşılaşıldığında birçok insanın yardım için geldiğini belirtin ki çocuklar polis, itfaiyeci, ilk yardım ekipleri ile karşılaştığında onlardan korkmasınlar. Bunların yanı sıra yaşlarına uygun olarak ne şekilde yardım çağırmaları gerektiği, elektrik-doğalgaz vb nasıl kapatacaklarını, acil durum numaralarını ve eğer aile birbirinden ayrılırsa ailenin kontak olarak belirdiği kişi ile nasıl temasa geçeceğini mutlaka öğretin.

Doğal bir afetle karşılaşan çocuklarda en çok görülen davranışlardan bazıları şunlardır;

• Çocuklar doğal bir afetle karşılaştıklarından sonra olayın tekrarlayacağından, birilerinin yaralanabileceği veya ölebileceğinden, ailelerinden ayrılabileceğinden veya yalnız kalacaklarından korkarlar.

• Çocuklar ebeveynleri için çok öncelik arz etmeyen sevdikleri oyuncak, battaniye veya peluş hayvanlarından birini kaybettikleri için üzülebilirler.

• Kişiliklerinde önemli değişiklik gösterebilirler, örneğin sakin ve uysalken, gürültülü ve agresif tutumlar sergileyebilirler.

• Kabus görebilirler veya yalnız uyumaktan, ışıkların kapanmasından korkabilirler.

• Çabuk ağlayabilir, üzülebilir veya mızmızlanabilirler.

• Yetişkinlere olan güvenleri doğal afeti kontrol edemediklerinden dolayı azalabilir.

• Daha çocuksu davranışlar sergilemeye başlayabilirler, örneğin alt ıslatma, parmak emme gibi.

• Ebeveynlerini gözlerin önünden ayırmak istemezler, okula gitmeyi reddedebilirler.

• Yaptıkları ya da söyledikleri bir şey nedeni ile doğal bir afete sebep oldukları konusunda suçluluk hissedebilirler.

Ebeveynler, doğal afetlerin psikolojik etkilerinin acil durum geçtikten sonra ortadan kalkmadığını unutmamalıdır. Çocuklar kabusları ya da daha başka problemleri afetlerden iki yıl sonraya kadar yaşayabilirler. Ebeveynler, öğretmenler ya da diğer yetişkinler tarafından sağlanacak destek ve yardım ile daha iyi bir şekilde başa çıkarlar.

Ebeveynler afetle başa çıkmada çocuklara yardım etmek için ne yapabilirler?

• Çocuklarla ne hissettikleri hakkında konuşun ve yargılama yapmadan onları dinleyin. Kendi duyguları olabileceğini ve bunların diğer kimselerden daha farklılık gösterebileceğini anlatın. Çocukların kendileri ile ilgili duyguları keşfetmelerine imkan verin, onları acele ettirmeyin.

• Süreç içerisinde çocuklarınızın kaygısını azaltmak adına mümkün olduğu kadar ailenizi bir arada tutmaya çalışın ve yaşantınızı yeniden düzene koyarken çocuklarınızın da size yardım etmesine olanak verin.

• Sakin ve net şekilde çocuğunuza durumu açıklayın.

• Bir sonraki adımın ne olacağı hakkında bilgi verin. Örneğin “Bu akşam komşumuz …..’da kalacağız” gibi.

• Çocukları konuşmaları ve afetle ilgili soru sormaları için cesaretlendirin. Kendi duygularını ifade etmek için onlara yardımcı olmaya çalışın ancak burada sizin değil onların duyguları hakkında konuştuğunuzdan emin olun.

• Konuşmalara mümkün olduğu kadar aileyi katmaya çalışın. Doğal afetin hiçbir koşulda yaptıkları herhangi bir davranıştan kaynaklanmadığını anladıklarından emin olun.

• Çocuklarınıza yanında olacağınızı ve onlarla ilgileneceğinizi anlatın. Onlardan cesur veya sert olmalarını ya da ağlamamalarını beklemeyin.

• Çocuklara belli aktivitelerde yer verin. Onların yapabilecekleri sorumluluk verilmesi durumu kontrol etmek için onlara destek olacaktır. Örneğin ne giyeceklerine kendilerinin karar vermesi gibi.

• Mümkün olduğu kadar eski günlük rutinlerine dönmeye çalışın.

• Bazı özel izinlere olanak sağlayın. Örneğin uykuya dalana kadar ışığın açık kalması gibi.

• Eğer çocuklarınız bir doğal afete şahit olduysa televizyon ya da internet ortamında karşılaşabilecekleri bilgileri kontrol altında tutmaya çalışın. Gördükleri hakkında mutlaka onlarla konuşun.

Aile olarak doğal afetlerle karşılaşıldığında neler yapacağınıza dair bir plan oluşturmadıysanız:

• Çocuklarınızla yaşadığınız yerde olma olasılığı yüksek olan doğal afetler hakkında konuşun ve bunların her biri için ne tip önlemler alabilecekleri hakkında bilgi verin. Ev ortamında nerede saklanmaları gerektiğini bildiklerinden emin olun.

• Çocuğunuza tehlike sinyallerini tanımlarını öğretin. Duman dedektörlerini, yangın alarmlarını gibi.

• Çocuklarınıza yardım için hangi numaraları araması gerektiğini açıklayın.

• Acil bir durum sebebi ile ailenin ayrılma ihtimaline karşılık bir kontak kuracak kişi seçin.

• Ev dışında acil bir durum sebebi ile ayrıldığınızda buluşma noktası seçin.

• Aileniz için ihtiyaçlarınızı karşılayacak malzemelerin yer aldığı çantalarınızı hazırlayın ve belli aralıklarla kontrol edin.

Psk. Dan. Selda MUTLU

Yararlanılan Kaynaklar :

http://www.abc.net.au/news/2015-01-16/children-and-emergencies/6015394

http://emergency.cdc.gov/children/differences.asp

http://www2.aap.org/family/frk/aapfrkfull.pdf