Karın üstü aktiviteleri neden önemli? Karşı görüşler neler? Karın üstü aktivitelerini sevmeleri için ipuçları

Son zamanlarda Bebeğimle Oynuyorum'a danışan anne babaların, bebeklerinin karın üstü aktiviteleri ile ilgili, akıllarında oluşan bazı soru işaretlerine tanık oldum. Kimi bu sürelerin önemi konusunda şüpheye düşmüş, kimi karın üstü aktivitelerinin bebeği zorladığı ve bebeğe zarar verebileceği konusunda endişelenmiş, kimi de aktivitelerin önemine inanmasına rağmen bebeklerinin bu pozisyondan çok hoşlanmamasından dolayı bu pozisyondan vazgeçmişti. Sanırım, karın üstü aktivitelerinin önemi, karşı görüşlerin değerlendirilmesi ve bebeklerin karın üstünde zaman geçirebilmelerine yardımcı olabilecek ipuçlarını gözden geçiren bu yazı, ebeveynlerin akıllarında bu konuyla ilgili soruları cevaplamaya yardımcı olacaktır.

Karın üstü aktiviteleri nedir ve bebek için karın üstü yatmak neden önemlidir?

Amerikan NICHD (National Institute of Child Health and Human Development)'nin 1994'de bebeklerin  uykuya yüzüstü yatırılmasının ani bebek ölümü riskini arttırdığını açıkladıktan sonra çocuk gelişim uzmanları uyanıklık sürelerinde  bebeklere uygulanacak karın üstü aktivitelerinin önemine sıklıkla dikkat çekmeye başlamıştır. Karın Üstü Aktivitesi, yetişkin gözetimindeki  bebeğin uyanıklık zamanlarında* karnının üstünde geçirdiği sürelerde yaptığı aktivitelerdir. Bu sayede bebeğin baş, boyun ve omuz kasları gelişir. Farklı bir pozisyonda olmak sadece kas gelişimi için değil, perspektif, denge - iç kulak, yerçekimi ile vücut ilişkisi algısı ve mekansal algı gelişimi için de önemlidir. İlave olarak, bebeğin baş iskeletinin yapısı oldukça yumuşaktır ve sürekli baskı gördüğünde kolaylıkla düzleşebilir.  Bu nedenle uyurken tehlikeli olabileceğinden dolayı uygulanmayan karın üstü pozisyonun, en azından uyanıkken denenmesi  tavsiye edilmektedir. Böylece bebeğin başının arkasının düzleşmesi engellenebilir. Günümüzde bebekler bebek taşıyıcılarında daha fazla zaman geçirdiğinden dolayı da yüzüstü pozisyon fırsatlarının değerlendirilmesi ayrıca önem kazanmıştır.

Bebeğin ayağa kalkmasına yardımcı olacak kasların gelişimi için de karın üstü yatış pozisyonu önemlidir. Bebek bu sayede ilk zamanlar bir iki saniye kaldırabildiği başını zamanla daha uzun saniyeler yukarıda tutabilecek, daha sonra omzunu ve göğsünü kaldırabilecek, oturmaya başlayacak ve emekleme pozisyonuna geçebilecektir. Diğer her şeyde olduğu gibi kas gelişiminde de pratik yapmak önemlidir. Pratikle kaslar önce zorlanacak, daha sonra çalışmaya başlayacak, öğrenecek, tekrar edecek ve profesyonelleşecektir. Bebek karın üstüne yatırılmasa ve normalde yapabileceğinden daha sık pratik yapmasa da bu kaslar eninde sonunda gelişme gösterecektir. Ancak bebeği gelişim çizelgesinde biraz destekle öne çekmek onu hayata bir adım önde başlatmak demek olacaktır.

"... yine, ilk günlerinden itibaren uyanıklık sürelerinde yüzüstü yatırılmış bir bebek, büyük kas gelişimi desteklendiği için başını normal süreçte kaldırabileceğinden daha erken kaldırabiliyor, daha erken oturup, daha erken yürüyebiliyordu. Bu desteklenmiş fiziksel gelişim sayesinde zihinsel gelişimi de öne çekilmiş oluyordu çünkü oturan bir bebek yatan bir bebekten, yürüyen bir bebek ise hareket edemeyen bir bebekten daha fazla şey öğreniyordu. Yani ilk haftalardan itibaren oyunun bebeğin hayatına girmesi onu hayata bir adım önde başlatıyordu..." (Bebeğimle Oynuyorum, Önsöz)

Dolayısıyla bebeğin yaptığı pratiklerle fiziksel olarak normalde gelişeceğinden daha hızlı gelişmesi sadece onun fiziksel gelişimini değil, muhtemelen diğer gelişim alanlarını da, yani zihinsel, dil, sosyal ve duygusal gelişimini de olumlu yönde etkileyecektir. Bebeğimle Oynuyorum kitabımda da belirttiğim gibi, oturan bir bebek yatan bir bebekten, hareket eden bir bebek ise oturan bir bebekten daha çok şey öğrenir. Sırtüstü yatan bir bebek sadece tavanı, sağını solunu kısıtlı bir şekilde izleyebilirken, hareket eden bir bebek istediği yere gidip, istediği kadar uyaranla (yani onun beyin gelişimini sağlayacak obje ve olaylarla) karşılaşabilir. Sizce hangisi onu hayata daha uyumlu hale getirir?

 Karın üstü yatırmak gereksiz değil ise neden bazıları bu pozisyona karşı?

Elbette hiçbir şeyin doğal gidişini bozmak değil arzumuz ebeveynler ve uzmanlar olarak. Bebek hazır olduğunda, yani onun fizyolojik gelişimi izin verdiğinde bir gelişim beklenmeli, ve fazlası için bebek asla zorlanmamalıdır. Üç aylık bir bebeğe yürümeyi öğretmeye çalışmak doğaya karşı gelmek olurdu. Ancak, karın üstü aktiviteleri söz konusu olduğunda, bu aktivitelere karşı gelenlerin savunduğu gibi bebek doğal gelişiminin ötesinde bir zorlama ile karşı karşıya kalmamaktadır. Bebek karın üstü pozisyonundayken ağlayabilir, şiddetli ve kesintisiz olmadığı sürece bu çok doğaldır. Vücudunuzun herhangi bir kısmındaki kaslarınızın felç olduğunu düşünün. Kasların felç olmasından dolayı muhtemelen harekete geçirmek istediğiniz uzvunuz size oldukça ağır  gelecektir ve bu sizi zorlayıcı, sizin hoşunuza gitmeyen bir aktivite olacaktır. Ancak her kas pratikle gelişir ve sizin de herhangi bir felci yenmek için kaslarınızı çalıştırmanız gerekir. Bir süre bu kasları zorladıktan sonra kaslar çalışmaya başlar  ve bolca fiziksel pratikten sonra da iyileşme ihtimaliniz olabilir. Eğer sırf bu kasları çalıştırmak size zor geliyor diye pratik yapmaktan vazgeçerseniz muhtemelen iyileşmeniz çok daha uzun sürecek, belki de hiç gerçekleşmeyecektir.

Bebeğin de henüz gelişmemiş olan boyun kasları ona kafasını on ton ağırlığındaymış gibi hissettirmekte, ve kafasını kaldırmak istese de kaldıramaması onu rahatsız etmektedir. Aynı şekilde, bebeğin boyun kaslarını çalıştırmak için yapacağı karın üstünde geçirdiği zamanlardaki pratikler, onun kaslarının gelişmesini sağlayacaktır. Ancak karın üstü aktivitesi karşıtı görüşlerle ilgili de dikkate alınması gereken bir nokta vardır. Asla bebeği zorlamak, yapabileceğinden fazlasını istemek noktasına geçilmemelidir! Örneğin, bazı "bebekler için şu kadar oyun" kitaplarında rastladığım göğsünü kaldırma seviyesine gelmiş bebekler için yazılmış bir karın üstü aktivitesi bu türden bir aktivitedir. Bu kitaplarda bebeğin göğsünün altına yuvarlanmış havlu koyulup bebeğin göğsünün yükseltilebileceği ifade edilmiştir. Bu bebek için sadece yüzüstü yatırılmaktan çok daha zorlayıcı bir pozisyondur ve bebeğin kendi isteği ile kaslarını çalıştırması değildir (Bebek kafasını kaldıramadığı ilk zamanlarda karın üstü yatırıldığında da istemediği bir pozisyonda olduğu söylenebilir, ancak bebek bu pozisyonda başını bir yana alarak kendini rahatlatabilir, ve dilerse başını kaldırma girişiminde bulunur. Bebek başını kaldırmaya zorlanmaz)

 Bebeğimi karın üstü pozisyonuyla nasıl barıştırırım?

Şimdi gelelim onun bu pozisyonda mutlu hissetmesini sağlamaya.

İlk olarak yine bebeğinizin yerine kendinizi bir koyun. Uykudan uyandırıldınız, ihtiyaçlarınız karşılandı ve bir anda ne olduğunu anlamadan alınıp pat diye yüz üstü çevrildiniz. Acaba bu duruma neden düştünüz? Kurtulmanız gereken bir durum olabilir mi bu? Tehlike var mı? Tehlike varsa ve siz bu durumdan kurtulamıyorsanız yapılacak en iyi şey ne? Evet, ağlayarak yardım çağırmak. Tehlike varsa, yüzyıllarca yaptıkları gibi, bebeklerin hayatta kalabilmesi için yapabilecekleri en iyi şey "ağlamak"dır.

O zaman demek ki bunun tehlikeli bir durum olmadığını, tam tersine eğlenceli bir şeyler yapmak üzere olduğumuzu bir şekilde bebeğimize anlatmamız gerekiyor. Bebek ile oynarken dikkat edilecek en önemli noktalardan biri olarak vurguladığım "geçişlerden haberdar etme" konusu bebeğin 24 saati boyunca hep hatırlamamız gereken bir durumdur. Bebeğinizi bir sonraki adımdan haberdar etmek, bebeğinizin hayatını, olayları algılayışını kolaylaştıracaktır. Yirmi günlük bebeklerin bile şartlanma ile öğrenebildiği bulunmuştur. Bu şekilde, her aktiviteye özel bulacağınız şarkılarla bebeğinizi bir sonraki adımdan haberdar etmeniz çok da rahat olacaktır.  Banyo, beslenme gibi aktivitelerin yanı sıra oyun zamanı geldiğinde de başka hiçbir durumda kullanmadığınız ve sadece oyun zamanına girerken söylediğiniz bir şarkı ile bebeğinize eğlencenin başladığını haber verebilirsiniz.

Şarkının yanı sıra bebeğinizi yüz üstü yatırırken hareketlerinizin yavaş ve adım adım olmasına dikkat edin. Nasıl banyoya girerken onu küvetine sokmadan önce küveti gösteriyor, ayaklarını suda gezdiriyor ve yavaş yavaş onu küvete sokuyorsanız, battaniyenin üzerine yüz üstü yatırırken de aynı şekilde yavaş ve bilgilendirici olun.

Hareketlerinizi de mutlaka sözlerinizle destekleyin. Örneğin, "Evet, şimdi birazdan seni yatıracağım ve birlikte çok eğleneceğiz" gibi. Tahmin ettiğiniz gibi, söyledikleriniz kadar bunu nasıl söylediğiniz de önemli olacaktır.

Bebeğinizi yatırırken onunla birlikte yere çömelin, onun dizlerini karnına çekmesini sağlayın ve bir yanına, omzunun üstüne yatırın (sizi göreceği şekilde). Daha sonra da onu yüzüstü çevirin. Sırtı üstü koyarken de aynı adımları uygulayabilirsiniz.

Yine de bebeğiniz bu pozisyonda çok mutlu değilse,  onu sadece bir iki dakikalığına olsa bile karın üstü aktivitelerinde tutmanız  yeterli olabilir. Bebeğiniz alıştıkça süreyi uzatabilirsiniz. Hatta bebeğiniz sizin üzerinizdeyken yüz üstü yatıyor, kafasını kaldırıp size bakmaya çalışıyor ve sadece sizin üzerinizdeyken ağlamıyorsa bunu bile karın üstü aktivitesi olarak değerlendirebilirsiniz. Her şeyden öte, ağlamaları pozisyonla ilgili farklı bir rahatsızlığının da işareti olabilir. Ağlamalar şiddetli ise, ve durumu her türlü renkli oyuncak, ayna ya da baloncuklarla eğlenceli hale getirme çabanıza rağmen bebeğiniz ağlamaya devam ediyorsa o zaman bebeğinize kulak vererek karın üstü aktivitesinden vazgeçebilirsiniz.

Sonuç olarak, bebeğinizi gözlemleyerek (ve doktoruna da danışarak) bebeğiniz için en doğrusuna yine siz karar vermelisiniz. Ancak vazgeçme nedeniniz yüz üstü pozisyonun bebek için doğal olmaması değil (bebeğinizin sadece karın üstünde değil, dört tarafında da yatma ihtiyacı vardır, ve her biri de çok doğal pozisyonlardır), bebeğinizin bu durumla ilgili başka bir rahatsızlığı olabileceği ihtimali olmalıdır.  Bunun dışında, bu aktivitelerin bebeğinizin doğal gelişimini olumsuz değil, tam tersine olumlu etkilediğini ve bir çok fayda sağladığını artık biliyorsunuz.

O zaman, haydi bebekler, karın üstüne!

* Amerikan Pediatri Derneği’nin güncel 2000 yılı yayınına göre, ani bebek ölüm sendromunu engellemek için bebeğinizi yüzüstü uykuya yatırmamalısınız. Bebeği siz sırt üstü pozisyondayken üstünüze yüz üstü yatırıp uyutmak ya da bebekle birlikte aynı yatakta yatarak uyumak da bebek için beşik ölümü riskini arttırmaktadır. Yüzüstü yatış pozisyonu bebeğin boyun ve sırt kaslarını geliştirdiğinden dolayı sadece aktivite zamanında yetişkin gözetiminde uygulanması tavsiye edilir. Bebeğinizi uyku vakti sırtüstü yatırırken başını bir yanına, bir sonraki uyku zamanında da diğer yanına çevirin.

 REFERANSLAR

American Academy of Pediatrics, (2000). Changing concepts of sudden infant death syndrome: implications for infant sleeping environment and sleep position. Pediatrics, 105 (3), 650-656. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2014. http://pediatrics.aappublications.org/content/105/3/650.full

Canbolat, S.Ö. (2014). Bebeğimle Oynuyorum (1.Baskı). İstanbul: HayyKitap

Hoecker, J.L., (2014). What's the importance of tummy time for baby? Erişim tarihi: 26.12.2014. http://www.mayoclinic.org/healthy-living/infant-and-toddler-health/expert-answers/tummy-time/faq-20057755

Parker, E. (2012). Tummy time: Should you or shouldn't do? Erişim tarihi: 06.01.2015 https://consciousbabyblog.wordpress.com/2012/10/09/tummy-time-should-you-or-shouldnt-you/