Erken tanılama ve eğitimin önemi

Erken tanılama, özel gereksinimli çocuğun destek özel eğitim hizmetlerinden erken yaşlarda yararlanmaya başlaması açısından oldukça önemlidir. Erken tanılama ile çocuğun çeşitli gelişim alanlarında sahip olduğu beceriler ve geliştirilmesine gereksinim duyduğu beceriler belirlenir. Tanı alan çocuk da bu değerlendirme doğrultusunda gereksinim duyduğu alanlara yönelik olarak özel eğitim hizmetlerinden yararlanmaya başlar. Erken eğitim almaya başlayan çocuklar akranlarıyla aralarında olan performans farkını azaltmada daha avantajlı duruma gelirler.

Çocuğun özel gereksinimli olduğu ne zaman belirlenir?

Çocuğun özel gereksinimli olduğu bazı durumlarda (Down Sendromu gibi) anne karnında anlaşılırken; zihinsel yetersizlik ve otizm gibi durumlar anne-babaların çocuklarında bir farklılık olduğunu hissetmeleri ile başlayan bir süreci kapsar. Hastanelerde ilgili hekimlerce verilen tanı ve Rehberlik Araştırma Merkezlerinin değerlendirmeleri doğrultusunda bu çocuklar erken yaşlarda özel eğitim hizmetlerini almaya başlarlar.

Ancak Özgül Öğrenme Güçlüğü, Dikkat Dağınıklığı ve Hiperaktivite gibi durumlar bazen çocuk okula başladığında, öğretmenlerin gözlemleri ile başlayan bir süreçte tanılanabilir.

Okul Öncesi Dönemde Tanılama Değerlendirmesi Öncesinde Sınıf Öğretmeninin Yapması Gerekenler

Öğretmenler sınıf içinde gelişimsel yetersizliği olan/farklı gelişen çocukları belirlemede oldukça başarılıdırlar.Öğretmenlerin sınıf içerisinde yaptığı gözlemler, kullandıkları gelişim listeleri, çocukların sınıf içinde yaptığı çalışmalar ve etkinlik kağıtları sınıflarındaki farklı gelişen çocukları belirlemede onlara yardımcı olmaktadır. Bu değerlendirme teknikleri programa dayalı olmalı, çocuğun mevcut programda nerede, hangi yaş düzeyinde hangi becerilere sahip olduğunu ve hangi becerilere sahip olmadığını belirlemelidir.

Sınıf öğretmeni kendi değerlendirmelerinin sonuçları ile birlikte, okul rehberlik servisinin yardımını da alarak çocuğun sağlık durumuna, aile özelliklerine ilişkin bilgileri de toplamalıdır.

Okul Öncesi Dönemde Değerlendirmeye Gönderme Öncesinde Aileden Alınması Gereken Bilgiler

Çocuğun sağlık durumuna ilişkin bilgi çocuğun doğumdan başlayarak geçirdiği hastalıklar, kazalar, travmalar ve bunları gidermede alınan önlemler, sürekli hastalığının olup olmadığı, ilaç kullanıp kullanmadığı gibi konularda bilgi toplamalıdır. Bu bilgiler, öğretmenin sınıf içinde çocuğun eğitime katılımına ilişkin sağlıkla ilgili bir engeli olup olmadığını bilmesi açısından önemli olacaktır.

Öğretmen, çocuğun ailesi hakkında bilgi toplayarak çocuğun sınıf içinde yaşadığı güçlüklerin ev ortamında da yaşanıp yaşanmadığını, eğer yaşanıyorsa ailenin çözüme ilişkin neler yaptığını ve çocuğun eğitiminin ne kadar desteklendiğini aileden öğrenmelidir. Öğretmen aile ile yaptığı görüşmede ailenin çocuğun yaşadığı güçlükten haberdar olmadığını ve neler yapması gerektiğini görmüşse neler yapmaları gerektiğini aileye anlayabileceği bir şekilde anlatmalıdır.

Öğretmen bu bilgileri almak için form da kullanabilir. Ayrıca bu form veya aile ile yapılan görüşmede alınan notlar da yapılan sınıf içi değerlendirme sonuçlarıyla birlikte dosyalanmalıdır.

Özel gereksinimli olduğu düşünülen çocuk değerlendirmeye gönderilmeden önce öğretmenin yapması gereken düzenlemeler

Gönderme öncesi süreçte öğretmen ilk belirlemede elde ettiği bilgilere göre söz konusu çocuğa hangi davranışları kazandıracağına karar vermelidir. Örneğin öğretmen, çocuğun pastel boya ile boyamada güçlük çektiğini gözlemlemişse bu beceriyi kazandırmaya karar verebilir. Sonrasında öğretmen kazandırmayı planladığı becerilere ilişkin öğretimin ne kadar süre ile uygulanacağına karar vermelidir. Bu sürenin ne kadar süreceğine karar verirken; becerinin ortalama bir çocuk tarafından ne kadar sürede kazanıldığını, bu beceriyi kazandırmak için çocuğa ayıracağı zamanı, ailenin ne kadar destek sağlayabileceğini, sınıfta bulunan çocuk sayısını göz önünde bulundurmalıdır. Öğretilecek beceri ve ayrılacak süre belirlendikten sonra öğretmen becerinin öğretimine başlamalıdır.  Bu basamakta öğretmen; programda, öğretim süreçlerinde, sınıf yönetiminde ve sınıf çevresinin düzenlenmesinde uyarlamalar yapabilir.

Özel gereksinimli olduğu düşünülen çocuk için sınıf içinde düzenlemeler yaptıktan sonra yapılacaklar

Gönderme öncesi sürecin son basamağında öğretmen öğretim programının, çocukta istendik gelişme meydana getirip getirmediğini değerlendirmelidir. Bu basamakta değerlendirme, ilk belirmede olduğu gibi programa dayalı değerlendirme teknikleri ile yapılmalıdır. Belirlenen süreyle ile müdahale programının uygulanmasının sonucunda öğrenci diğer çocukların ulaştığı program amacına ulaşırsa öğretmen müdahale programına ve çocuğu izlemeye devam etmelidir. Ancak müdahale sonucunda ortaya çıkan gelişme beklenenin altında ise veya gelişme olmamışsa çocuk ayrıntılı değerlendirme için okulun bağlı bulunduğu ilçedeki rehberlik araştırma merkezine gönderilir.

Göndermeye karar verme aşamasında “Eğer çocuk tanı alırsa ek bir özel eğitim desteği alabilecek mi?” sorusu düşünülmeli, çocuğun tanı alması okulda ve evde çocuğa sağlanacak hizmet ya da yardımları değiştirecekse, öğretmene ve öçocuğa destek hizmet sağlayacaksa çocuk için ayrıntılı değerlendirme süreci başlatılmalıdır. Tüm bu kararlarda aileye bilgi verilmeli, desteği istenmeli ya da onların istekleri karşılanmaya çalışılmalıdır.

Değerlendirmeye Gönderme Sürecinde Öğretmen Neler Hazırlamalıdır?

Öğretmen ayrıntılı değerlendirme sürecinde göz önünde bulundurulması için içeriğinde:

• Çocuk hakkında sahip olunan endişelerin betimlemesinin,
• Problemin ne zaman, nerede, hangi etkinlik sırasında ortaya çıktığının yazılı açıklamasının,
• Yapılan uyarlamaların, kullanılan yöntemlerin ve öğretim programının yazılı kaydının,
• Öğretim programının oluşturulmasına yardım eden, uygulayan, izleyen bireylerin isimlerinin,

• Başarıyla uygulanan ve başarısız olan uygulamaların neler olduğunun yazılı açıklamasının bulunduğu tanımlayıcı, ölçülebilir ve gözlenebilir bir gönderme raporu hazırlamalıdır.

Çocuğun ayrıntılı değerlendirme için rehberlik araştırma merkezlerine gönderilmesi aşamasında ailenin onayı alınmalı, sürece ilişkin tüm bilgiler aile ile paylaşılmalıdır (“Okul Öncesi Eğitsel Değerlendirme İsteği Formu” nu internetten edinebilirsiniz.).

Ayrıntılı Değerlendirme Süreci

Ayrıntılı değerlendirme sürecinde çocuğun tıbbi ve eğitsel değerlendirmesi yapılır. Tıbbi değerlendirme ile çocuğun (varsa) tanısı belirlenir. Eğitsel değerlendirmede ise çocuğun eğitsel anlamda yapabildikleri ve eğitsel performans düzeyi ayrıntılı bir şekilde belirlenir. Rehberlik Araştırma Merkezinde yapılan değerlendirmede çocuk için uygun olan eğitim ortamına karar verilir ve BEP amaçları belirlenir.