Bir önceki yazımda otizmin ne olup olmadığını kaleme almıştım. Okumamış olanlar şu linkten okuyabilirler; OTİZM NEDİR, NE DEĞİLDİR. Şimdi de otizmin belirtileri ve özelliklerine göz atalım…   

1. SOSYAL ETKİLEŞİMDE VE SOSYAL İLETİŞİMDE YETERSİZLİKLER

• Sosyal Etkileşim için gerekli sözel olmayan davranışlarda yetersizlik
• Sıra dışı göz kontağı özellikleri: Otizmi olan çocukların hiç göz kontağı kuramazlar ya da çok az göz kontağı kurarlar.
• Jest ve mimik kullanımında sınırlılık: Hayır derken kafasını sallayamaması örneğindeki gibi konuşmaları destekleyen jest mimiklerini ya kullanamazlar ya da sınırlı kullanırlar.
• Başkalarına yaklaşmada sıra dışı özellikler: Sosyal ortamın gerektirdiği uzaklıkları ayarlayamazlar (ya çok yakınlaşırlar ya da uzak bir mesafede olurlar.)
• Ses kullanımında sıra dışılık: Monoton bir ses tonu kullanırlar, konuşmalarda inişlerin ve çıkışların olmadığı görülür.

• Yaşa uygun akran ilişkileri geliştirememek
• Arkadaşlık kurmakta zorlanırlar.
• Akranlarla etkileşimde bulunmazlar.
• Yalnızca özel ilgilere dayalı ilişkiler geliştirirler.
• Grup içinde etkileşimde bulunurken zorlanırlar.

• Başkalarıyla zevk, başarı ya da ilgi paylaşımında sınırlılık
• Yalnızlığı yeğlerler.
• Belli olay ya da durumlara başkalarının dikkatini çekme çabası gösteremezler.
• Sözel övgü (aferin vb.) karşısında tepki vermezler.

• Sosyal-duygusal davranışlarda sınırlılık
• Başkalarının ilgisi karşısında tepkisiz kalırlar.
• Başkalarının yaptıklarına ilgisizdirler.
• Başkalarının duygularını anlamada yetersizlik gösterirler.

• Dil gelişiminde gecikme
• İki yaşından büyük olup da tek bir sözcük bile söylemiyor olabilirler.
• Üç yaşından büyük olup da iki sözcüklük basit ifadeler kullanamıyor olabilirler.
• Konuşmaya başladıktan sonra basit bir dilbilgisi yapısı kullanırlar ya da belli yanlışları tekrarlamaya devam ederler.

• Karşılıklı konuşmada zorluk
• Karşılıklı konuşma başlatmada, sürdürmede ve sonlandırmada önemli sorunlar gösterirler.
• Konuşma konularında seçicidirler.

• Sıra dışı ya da yinelenen dil kullanmak
• Başkalarının kendisine söylediklerini tekrarlarlar.
• Televizyondan duyduklarını ya da kitaplardan okuduklarını, ilişkisiz zamanlarda ve bağlam dışı olarak tekrarlarlar.

Anında ekolali, otizmi olan çocuğun o an kendisine söylenenin ya da o an duyduğunun aynısını tekrarlamasıdır (nasılsın denildiğinde nasılsın demesi, kiminle geldin denildiğinde kiminle geldin demesi, TV izlerken keloğlan öyle yapmamalısın sözünü duyduğunda bu sözü tekrarlar gibi).

Gecikmiş ekolali, bir yıl, bir hafta vb. önce söylenen ya da duymuş olduğu bir sesi, kelimeyi, cümleyi vb. tekrarlamasıdır(köpekten korkma sana bir şey yapmaz demesi gibi).

• Gelişimsel düzeye uygun olmayan oyun
• Senaryolu oyunlarda zorlanırlar (evcilik, doktorculuk gibi).
• Sembolik oyunlarda zorlanırlar (bir nesneyi başka bir nesne olarak kullanamamak, sopayı at gibi kullanamamak).
• Oyuncaklarla alışılmadık biçilmede oynarlar (legoları takmak yerine sıraya dizmek, oyuncak arabayı sürmek yerine tekerleklerini döndürmek).
• Sosyal oyunlara ilgisizdirler. (ce-e, drama etkinlikleri gibi).

1. SINIRLI İLGİ VE YİNELENEN DAVRANIŞLAR (TAKINTILAR)

• Sınırlı alanda, yoğun ve sıra dışı ilgilere sahip olmak
• İlgi takıntıları vardır (formula yarışı ile ilgili her şeyi bilen ve sürekli onun hakkında konuşma isteme gibi).
• Bazı sıra dışı konulara aşırı ilgi duyar.
• İlgi duyduğu konularla ilgili ince ayrıntıları anımsar.

• Belli düzen ve rutinlere ilişkin aşırı ısrarcılık
• Belli etkinlikleri her zaman belli bir sırayla yapmak isterler (aynı yoldan okula gelmek istemesi, eğitimden önce markete gitme gibi).
• Günlük rutinlerde değişiklik olmasını istemezler (her gün otobüsle eğitime giden bir çocuğun başka bir gün metroyla gitme durumunda tepki gösterir.)
• Günlük yaşamdaki değişiklikler karşısında aşırı tepki gösterirler.
• Değişiklikleri daha kolay kabullenebilmek için, meydana gelecek değişiklerle ilgili önceden bilgi sahibi olmaya gereksinim duyarlar.

• Yinelenen davranışlar
• Sıra dışı beden hareketleri vardır (parmak ucunda yürümek gibi).
• Sıra dışı el hareketleri vardır (ellerini sallamak gibi).

• Nesnelerle ilgili sıra dışı ilgiler ve takıntılar
• Nesneleri sıra dışı amaçlarla kullanırlar.
• Nesnelerin duyusal özellikleriyle aşırı ilgilenirler (nesneleri koklamak gibi).
• Hareket eden nesnelere aşırı ilgi gösterirler (musluktan akan su, arabanın dönen tekerlekleri gibi).
• Nesne takıntıları vardır (oyuncak arabasını elinden bırakmak istememek gibi).

Adnan ARI

Psikolojik Danışman ve Rehber / Özel Eğitim Uzmanı

Kaynakça

Köroğlu, E. (2013). DSM-5 Tanı Ölçütleri Başvuru Elkitabı. HYB Yayıncılık.

Akçamete, A. G. (2009). Genel Eğitim Okullarında Özel Gereksinimi Olan Öğrenciler ve Özel Eğitim. 1. Basım. Kök Yayıncılık.

Gürsel, O. (2006). Bireyselleştirilmiş Eğitim Programlarının Geliştirilmesi. 4. basım. Anadolu Üniversitesi Yayınları.

Kırcaali-İftar, G. (2005). Otistik Özellik Gösteren Çocuklara İletişim Becerilerinin Kazandırılması. 1. Basım. Ya-Pa Yayıncılık.

Darıca, N; Abidoğlu, Ü; Gümüşçü, Ş. (2000). Otizm ve Otistik Çocuklar. 2. Basım. Özgür Yayınları.

Sucuoğlu,B; Kargın, T. (2010). İlköğretim’de Kaynaştırma Uygulamaları. 1. Basım. Kök Yayıncılık.